SERİ MUHAKEME NEDİR?
Seri muhakeme usulü, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 250. maddesinde düzenlenmiştir. Kanunda açıkça düzenlenen suçlarla sınırlı olarak yine kanunla belirtilen koşullarda uygulanabilecek istisnai bir muhakeme yöntemidir. Seri yargılama usulü, kamu davası açılması için yeterli şüphe olmasına rağmen kamu davası açmak yerine başvurulan özel bir yargılama usulüdür. Seri muhakeme usulüne, tâbi olduğu soruşturma dosyasından açıkça anlaşılan suçlarda bu usul uygulanmaksızın iddianame düzenlenmişse mahkeme tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına iade edilir.
Seri muhakeme usulü ile güdülen amaç; ispatı kolay olan uyuşmazlıkların hızlı ve etkili bir şekilde çözümlenmesidir.
SERİ MUHAKEME UYGULANABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR
Soruşturma evresi sonunda aşağıdaki suçlarla ilgili olarak kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde seri muhakeme usulü uygulanır. (CMK md 250)
Ön ödeme ve uzlaştırma kapsamındaki suçlar seri muhakeme usulüne tabi değildir.
Ceza Muhakemesinde Seri Muhakeme Yönetmeliğinin 6. Maddesine göre bu usulün uygulanabileceği suçlar;
a) Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
1) Hakkı olmayan yere tecavüz (md 154, ikinci ve üçüncü fıkra)
2) Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (md 170)
3) Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (md 179, ikinci ve üçüncü fıkra)
4) Gürültüye neden olma (md 183)
5) Parada sahtecilik (md 197, ikinci ve üçüncü fıkra)
6) Mühür bozma (md 203)
7) Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (md 206)
8) Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (md 228, birinci fıkra)
9) Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (md 268)
suçları.
b) 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13’üncü maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkraları ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen suçlar.
c) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu’nun 93’üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç.
ç) 13/12/1968 tarihli ve 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2’nci maddesinde belirtilen suç.
d) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun ek 2’nci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suç.
Yukarıda yer alan suçlar kapsamında kamu davasının açılması için yeterli delil toplanmış olması halinde kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde, seri muhakeme usulünün uygulanması zorunludur. Cumhuriyet savcısı tarafından seri muhakeme usulünün uygulanması şüpheliye teklif edilir ve şüphelinin müdafii huzurunda teklifi kabul etmesi hâlinde bu usul uygulanır. Şüphelinin seçtiği bir müdafi bulunmaması halinde baro tarafından müdafi görevlendirilmesi istenilir. Burada müdafii bulundurulması zorunlu tutularak avukatların usul içindeki etkinliği artırılmak istenmiştir. Talebi hâlinde teklifi değerlendirmesi için şüpheliye bir ayı aşmamak üzere makul bir süre verilir. Şüphelinin mazereti olmaksızın belirlenen süre içinde gelmemesi veya bu usulün uygulanmasını kabul etmediğini bildirmesi durumunda soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir.
Şüpheli, iddianamenin düzenlenmesine kadar Cumhuriyet Savcısına başvurarak hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını talep edebilir. Bu durumda Cumhuriyet Savcısı tarafından seri muhakeme usulü uygulanır. Aynı zamanda şüpheli mahkeme tarafından hüküm kuruluncaya kadar seri muhakeme usulünün uygulanmasına yönelik iradesinden vazgeçebilir.
SERİ MUHAKEME USULÜNÜN UYGULANMASI
Cumhuriyet Savcısı şüpheliyi seri muhakeme usulünün uygulanmasını teklif etmek amacıyla en kısa sürede davet eder. Davet; telefon, telgraf, faks, elektronik posta gibi iletişim araçlarından yararlanmak suretiyle de yapılabilir. Şüphelinin mazeretsiz olarak davete icabet etmemesi, resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmaması veya yurt dışında olması ya da başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması hâlinde Cumhuriyet Savcısı tarafından bu durum tutanağa bağlanır ve soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir.
Şüphelinin teklifi müdafi huzurunda kabul etmesi halinde şüpheli, aynı gün mahkemeye yönlendirilir.
Teklifin kabul edilmesi halinde; Cumhuriyet Savcısı, Türk Ceza Kanunu’nun 61. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hususları göz önünde bulundurarak, suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle yaptırımı belirler. Sonuç olarak belirlenen hapis cezası Cumhuriyet Savcısı tarafından, koşulları bulunması hâlinde Türk Ceza Kanunu’nun 50. maddesine göre seçenek yaptırımlara çevrilebilir veya 51. maddesine göre ertelenebilir. Belirlenen yaptırımlar hakkında, Cumhuriyet Savcısı tarafından, koşulları bulunması hâlinde Kanunun 231 inci maddesine göre hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir.
Cumhuriyet Savcısı, kişi hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep etmelidir. Talepnamede genel hatlarıyla iddianamede yer alan unsurlar(isnat olunun suç, suçun işlendiği yer ve zaman) bulunur. Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra şartların gerçekleştiği ve eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu kanaatine varırsa talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kurar; aksi takdirde talebi reddeder ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir. Mazeretsiz olarak mahkemeye gelmeyen şüpheli, bu usulden vazgeçmiş sayılır.
Bu usulün işletilmesi sonucu bir hüküm ortaya çıktığından dolayı sanığın adli sicil kaydına işletilmesi yapılır.
Mahkeme tarafından talepnamenin reddedilerek Savcılığa iadesinde şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul ettiğine ilişkin beyanları ile bu usulün uygulanmasına dair diğer belgeler, takip eden soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde delil olarak kullanılamaz.
SERİ MUHAKEME USULÜNÜN UYGULANMAYACAĞI HALLER
Yönetmeliğin 7. Maddesine göre; suç, seri muhakeme usulü kapsamında olsa bile Türk Ceza Kanunu’nda yer alan; yaş küçüklüğü (md 31), akıl hastalığı (md 32) veya sağır ve dilsizlik (md 33) hâllerinde bu usul uygulanmaz.
Seri muhakeme usulü kapsamındaki suçun, iştirak hâlinde işlenmesi durumunda şüphelilerden birinin bu usulün uygulanmasını kabul etmemesi veya birinci fıkra kapsamındaki kişilerle birlikte işlenmesi hâlinde seri muhakeme usulü uygulanmaz.
Şüphelinin mazeretsiz olarak davete icabet etmemesi, resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmaması veya yurt dışında olması ya da başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması hâlinde Cumhuriyet Savcısı tarafından bu durum tutanağa bağlanır ve soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir.
SERİ MUHAKEME USULÜNDE YAPTIMIN ÖZELLİĞİ
Mahkeme, hüküm kurarken Cumhuriyet savcılığının belirlediği yaptırımın çerçevesi dışına çıkamaz. Cumhuriyet savcısı ise, suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle yaptırımı belirler. Cumhuriyet savcısının kanunda belirtilen dışında, şüpheliye bir yaptırım teklifinde bulunma yetkisi yoktur. Seri muhakeme usulü sonucunda yaptırım uygulanması, güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlerin uygulanmasına engel teşkil etmez (Yönetmelik, m.5/9)
MAHKEME KARARINI İSTİNAF VEYA İTİRAZ ETMEK MÜMKÜN MÜ?
Cumhuriyet savcısının talebi doğrultusunda mahkemece kurulan hükme itiraz edilebilir. (CMK 250/14).
İtiraz kanun yoluna başvuru süresi; Asliye Ceza Mahkemesi tarafından verilen kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7 gündür. İtiraza konu karar, itiraz hakkına sahip kişinin yokluğunda verileceğinden itiraz süresi de tebliğden itibaren başlar. Hangi mahkeme karar vermişse, itiraz dilekçesi de o mahkemeye verilmelidir. (CMK 268/1). Çünkü, kararına itiraz edilen hakim veya mahkeme itirazın haklı olduğu kanaatine varırsa, talep doğrultusunda kararını kendiliğinden düzeltebilir (CMK 268/2). Kararına itiraz edilen hâkim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse kararını düzeltir; yerinde görmezse en çok 3 gün içinde, itirazı incelemeye yetkili olan mahkemeye gönderir.
SERİ MUHAKEME USULÜNDE TUTULMASI ZORUNLU TUTANAKLAR
Seri muhakeme usulünde şu tutanaklar tutulmalıdır:
- Kolluk veya savcılık tarafından şüphelinin bilgilendirildiğine dair bir “bilgilendirme tutanağı” tutulmalıdır.
- Şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul etmesi halinde savcılık tarafından seri muhakeme usulü “kabul tutanağı” tutulmalıdır.
- Savcılık tarafından dosyanın mahkemeye gönderilmesi halinde mahkeme tarafından “inceleme tutanağı” düzenlenmelidir.
